De rode draad, die loopt in de veertien (!!) jaar die liggen tussen de finales van 1973 en die van 1987, luistert naar de naam Johan Cruijff. Met het vertrek van Cruijff naar FC Barcelona verdwenen in 1973 de internationale successen uit De Meer. Om er pas weer terug te keren nadat Cruijff zijn actieve loopbaan (tot twee keer toe zelfs) had beëindigd. In 1985 werd Cruijff, zonder zijn trainersdiploma, eerst technisch adviseur van Leo Beenhakker en daarna officieel 'technisch directeur'. Officieus was Cruijff natuurlijk gewoon 'trainer' van Ajax. Hij leidde de trainingen en zat bij wedstrijden op de bank, daarbij met satanisch plezier de KNVB tartend. Uiteindelijk capituleerde de bond en overhandigde Cruijff in 1987 alsnog het A-diploma.
Uiteraard was de generatie Krol, Neeskens, Keizer in het midden van de tachtiger jaren al lang uit De Meer vertrokken. De nieuwe Ajax-helden luisterden naar de namen Frank Rijkaard, Danny Blind (aangetrokken van Sparta), Jan Wouters (gehaald bij FC Utrecht), John Bosman, John van 't Schip en natuurlijk Marco van Basten. De 'ene' drievoudige Europese voetballer van het jaar was dus trainer van de 'andere' drievoudige Europese topvoetballer.
Aan de hand van de legendarische 'nummer 14' voltrok zich bij Ajax iets dat Cruijff leerproces noemde. In feite 'lulde' Cruijff zijn selectie naar betere prestaties, iets dat prachtig werd verwoord door de toen 22-jarige Marco van Basten in een gesprek met Joop van Tijn van Vrij Nederland: "Altijd was hij op me aan het vitten. Hij was zo op mij aan het letten en me zo aan het corrigeren, en niet op een aardige manier, dat ik er helemaal crazy van werd. En hij blééf maar doorgaan. Op een gegeven moment zei ik iets tegen hem van eh... 'man, hóu toch 's een keer je kop'. Ja, dat riep ik. Maar ja, ik had zo'n respect voor die man, want als kleine jongen is het toch al je idool, hè. Toen ik het had gezegd, sprongen de tranen me in de ogen en ik wou van het trainingsveld aflopen. Ik was zó boos. Hassie van Wijk was nog onze hulptrainer en die hield me tegen. Laat je niet kennen, Marco, zei die, ga door. Toen ben ik maar blijven doorvoetballen en naderhand draaide Johan wel een beetje bij."
De eerste jaren onder Cruijff leverden Ajax geen landstitels op, laat staan Europees succes. Eigenlijk was het een beetje vernederend dat Cruijffs eerste succes als trainer pas kwam op 28 mei 1986 in de vorm van het winnen van de KNVB Beker. De wedstrijd tegen RBC werd, dat kon in die jaren, gewoon gespeeld in De Meer en door Ajax met 3-0 gewonnen, onder meer dankzij twee treffers van John Bosman.
Bekerwinst betekende toentertijd deelname aan de Europa Cup voor Bekerwinnaars, kortweg Europa Cup II, en zo trok Ajax mid-september naar het snikhete Turkse Bursa, waar in het Bursa Atatürk Stadion het plaatselijke Bursaspor nauwelijks tegenstand bood. Ajax had meer last van de dertig graden dan van de Turkse spelers en won makkelijk. John Bosman (72') en Marco van Basten (86') scoorden.
In tegenstelling tot de glorieperiode van de jaren zeventig speelde Ajax de return niet in het Olympisch Stadion, maar gewoon in de eigen 'De Meer', iets dat Ajax dat seizoen tot aan de halve finale zou blijven doen. Voor 18.000 bezoekers waren het weer John Bosman (vier keer zelfs) en Marco van Basten, die Ajax moeiteloos aan een plek in de volgende ronde hielpen: 5-0.
Op 22 oktober viel de heenwedstrijd tegen Olympiakos Piraeus precies op een moment dat Ajax in de eredivisie een reeks matige prestaties had geleverd en de traditioneel verwende Amsterdamse aanhang al aardig aan het morren was geslagen. Van ontevredenheid was na afloop van de heenwedstrijd echter geen sprake meer. Ajax speelde wervelend en won met 4-0 (John Bosman 7', Frank Rijkaard 44', Marco van Basten 53' en Arnold Mühren 84'). Het was een resultaat dat zowel club als trainer nodig hadden. Prompt werd in de competitie met 2-3 van Feyenoord gewonnen, waarna de return in Griekenland ook geen enkel probleem meer was: 1-1 (een gelijkmaker van Jan Wouters in de laatste minuut).
In de kwartfinales was de heenwedstrijd tegen Malmö FF om een aantal redenen memorabel. In een eerste aanloop reisde het Amsterdamse gezelschap tevergeefs naar Zweden waar de ontmoeting werd afgelast door zware sneeuwval. Op zaterdagmiddag (!!) 14 maart kon er alsnog worden gespeeld. Op de bank zat voor het eerst 'ene' Dennis Bergkamp, een 17-jarige VWO-scholier die die week eerst nog een belangrijk proefwerk had gemaakt en daarna pas de ploeg per auto achterna reisde.
De chauffeur was Kees Jansma. De NOS-commentator in Het Parool: "Ik werd gebeld door, ik meen, toenmalig bestuurslid Arie van Eijden. Ik werkte als verslaggever voor de NOS en de vraag van Ajax was of ik op mijn reis naar Zweden de jonge voetballer Dennis Bergkamp zou kunnen begeleiden. Zijn ouders zetten hem af op Schiphol. We vlogen op Kopenhagen en van daaruit namen we de boot naar Malmö. Dennis zat met open mond te kijken, omdat er op die boot door de jeugd enorm werd gezopen."
Als invaller voor John Bosman zou Bergkamp de laatste zestien minuten spelen. Hij kon niet voorkomen dat Ajax met 1-0 zou verliezen, omdat de Schotse scheidsrechter keurig in een 'schwalbe' van Mats Magnusson trapte en Persson kort voor rust uit de toegekende strafschop scoorde. Vier dagen later, bij de return in Amsterdam, stond Bergkamp als rechtsbuiten in de basis. "Hij speelde die linksback helemaal kleurenblind", zei medespeler Frank Rijkaard na afloop. Toch was niet Bergkamp, maar Van Basten de man van de wedstrijd. De Utrechter scoorde twee keer (en Aron Winter één keer), waarvan vooral de laatste absoluut briljant was. Ajax miste zelfs nog een strafschop, maar won toch: 3-1. Een dag later was Bergkamp op het schoolplein van het Sint Nicolaas Lyceum uiteraard het gesprek van de dag.
Net als eerder in Zweden speelde 'het weer' ook bij de heenwedstrijd van de halve finale tegen Real Zaragoza een belangrijke rol. Vlak voordat er op de 8e april zou worden afgetrapt verandert een ongelofelijke wolkbreuk het veld in een waar zwembad, waarin gewoon voetbal totaal onmogelijk is. De lepe Cruijff geeft Ajax prompt de opdracht om alle ballen gewoon hoog voor het Spaanse doel te gooien. Met succes, want Rob Witschge en John Bosman (twee keer) scoren allemaal met kopballen en zorgen voor een 2-3 overwinning.
Kort voor tijd 'vergeet' Bosman zich en wordt uit het veld gestuurd, waardoor hij niet alleen de return maar later ook de finale zou moeten missen. Voor 50.000 toeschouwers in het Olympisch Stadion blijkt Ajax Bosman en Blind (geschorst) niet nodig te hebben. Marco van Basten is een briljante aangever en na zijn acties scoren John van 't Schip 17'), Rob Witschge (72') en Frank Rijkaard (90'): 3-0. Na veertien jaar staat Ajax weer in een Europese finale. En de fans vieren het, voor het eerst in Nederland, met een echte wave op de tribunes.
Op woensdag 13 mei is het Oost-Duitse Lokomotive Leipzig de weinig aansprekende tegenstander. Het Olympiakos Stadion in Athene is met 35.000 toeschouwers dan ook maar half gevuld als een gehandicapt Ajax aan de wedstrijd begint. Op de ochtend van de wedstrijd was Danny Blind met een 'dikke knie' wakker geworden en kon niet spelen. Omdat een andere verdediger, Ronald Spelbos, door een blessure ook al niet van de partij was, besloot Cruijff tot een Cruijffiaanse oplossing: de 19-jarige Frank Verlaat, die net vier dagen eerder tegen FC Utrecht had gedebuteerd, werd opgesteld in de basis. De gok pakte goed uit, want tegen het nerveuze en slordige Ajax krijgt het zwakke Leipzig nauwelijks kansen. De enige treffer valt halverwege de eerste helft als Marco van Basten een voorzet van Sonny Silooy achter de Oost-Duitse doelman René Müller kopt: 1-0.
Het is de eerste, maar niet de laatste, Europese prijs voor de net veertig jaar geworden Johan Cruijff als trainer en voor Rijkaard en Van Basten. Op een volgepakt Leidseplein wordt Ajax een dag later uitgebreid gehuldigd. Speciale aandacht is er ook voor Robbie de Wit. De loopbaan van de linksbuiten was een jaar eerder door een hersenbloeding abrupt afgebroken, maar zijn naam wordt door de Ajax-fans langdurig gescandeerd.
